Thơ Haiku là một thể loại độc đáo trong kho tàng văn học Nhật Bản. Và thơ Haiku được coi như “kì hoa dị thảo” trong vườn thơ nhân loại. Đây là thể thơ ngắn, mỗi bài chỉ vỏn vọn 17 âm tiết, chia làm 3 câu thơ: 5 - 7 - 5 âm tiết. Dung lượng ngôn từ cực tiểu đã tạo khoảng trống tối đa cho một bài thơ Haiku. Chính vì sự ngắn gọn “ý tại ngôn ngoại” như vậy, nên việc giải mã một bài thơ Haiku gặp rất nhiều khó khăn. Ở bài viết này, Chuyến tàu Văn học sẽ gửi đến bạn đọc nghệ thuật cảm nghiệm thơ Haiku
Trước tiên, chúng ta phải trang bị nền tảng kiến thức về Nhật Bản. Nền tảng kiến thức về Nhật Bản bao gồm những hiểu biết về lịch sử, địa lí, văn hóa, tính cách, nhân sinh quan, vũ trụ quan… của người Nhật Bản. Đặc biệt là văn hóa của người Nhật như: Thiền tông, Thần đạo, hoa đạo, hương đạo, trà đạo, kiếm đạo, hội đạo… Có thể nói, những kiến thức này chính là chìa khóa quan trọng để khám phá thể thơ cực tiểu này.
Thứ hai, muốn tìm hiểu một bài thơ Haiku cần phải tìm hiểu tiểu sử của tác giả. Đó là những yếu tố về cuộc đời, tính cách, quê hương,... Bên cạnh đó là quan điểm nghệ thuật của tác giả, phong cách nghệ thuật của tác giả… Không chỉ thế, khi muốn tìm hiểu bất cứ một tác phẩm nào, chúng ta cần phải đặt vào hoàn cảnh lịch sử, thời đại mà tác phẩm đó ra đời (hoàn cảnh lịch sử). Bởi như Tô Hoài đã khẳng định: “mỗi trang văn đều soi bóng thời đại mà nó ra đời”. Đặc biệt ở thể loại thơ cực tiểu này, thì việc tìm hiểu những yếu tố đó là vô cùng cần thiết. Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên quá lệ thuộc vào yếu tố bối cảnh lịch sử để tránh rơi vào căn bệnh “xã hội học dung tục”.
Thứ ba, tận dụng triệt để đoạn văn haibun. Thông thường, trước một bài thơ Haiku sẽ có một đoạn văn haibun giới thiệu hoàn cảnh sáng tác. Đó là một ngữ liệu vô cùng quý giá giúp bạn đọc hiểu đúng và sâu sắc hơn nội dung bài thơ.
